bevat artikelen over de volgende onderwerpen:
De familie Gabrielli en haar majolica tegelvloer in de Santa Maria del Riposo (1503)
Maarten van Veen en Mark van Veen
In de jaren 1502-1503 laat de adellijke familie Gabrielli een prachtige majolica tegelvloer leggen in hun kerk Santa Maria del Riposo in Fano (Italië) ter gelegenheid van het huwelijk van Ludovico Gabrielli met Margherita Samperoli. De vloer bestaat helaas niet meer in situ. De auteurs beschrijven de geschiedenis van de kerk en de levensomstandigheden van de familie Gabrielli en zij volgen de speurtocht naar de tegels, die in de negentiende en twintigste eeuw verspreid raakten. Zij maken dankbaar gebruik van de in 2008 verschenen publicatie van Claudio Giardini (red.), Immagini dai Piattelletti, waarin verslag wordt gedaan van multidisciplinair onderzoek naar deze tegelvloer. Tevens wordt gepoogd om deze vloer te reconstrueren op basis van de achterhaalde tegels. Uitgangspunt voor dit artikel is de aankoop van de tegel van afbeelding 1 in 2013 door een van de auteurs. Hoe deze tegel van Fano in Nederland is beland is tot nu toe niet achterhaald. De auteurs doen een oproep aan de lezers om aan hen te melden wanneer zij deze tegels tegenkomen.
Nieuwe vondsten over de tegelbakkerij van Jan van Oort
Naegebotste porcelijnen petielen, potten en ook steentjes
Johan Kamermans
De Amsterdamse tegelbakker Jan van Oort (1645-1699) heeft een grote rol gespeeld in de export van Nederlandse tegeltableaus naar Portugal en andere landen, zoals blijkt uit gesigneerde en (recent) toegeschreven stukken. Enkele nieuwe archiefvondsten vullen de spaarzame historische gegevens over hem aan. Het verzoekschrift waarmee Jan, gesteund door zijn vader, in 1669 toestemming kreeg voor een nieuwe plateelbakkerij in de stadsuitbreiding rond het huidige Rembrandtplein geeft bij volledige lezing nieuwe informatie over de ambities en helpt ook om de locatie beter te bepalen. De betekenis van het Portugese importverbod op buitenlandse tegels en aardewerk (1687, opgeheven voor Nederlandse tegels in 1698) is voor de Nederlandse tegelbakkerijen waarschijnlijk veel beperkter dan verondersteld, gezien de slechts terloopse vermelding in de diplomatieke berichten die de Nederlandse vertegenwoordiger in Lissabon naar Den Haag stuurde en het gebrek aan reactie daarop.
Prent en Tegel: ‘Datt er’t eerdrijk van beeffde’
Een Chinese potzenmaker en andere tegels met Chineesjes
Gert Kortekaas
In het voorjaar van 1975 waren de auteur, zijn vriend en zijn jongere broer aan het schatgraven op het sloopterrein van een zeventiende-eeuws huisje ten oosten van de Groninger binnenstad. Hier vonden zij honderden tegelfragmenten, voorzien van paarse, Chinese figuren. 35 jaar later beschrijf hij deze schervenvondst.
Het zoeken op internet naar tegels met dezelfde decors en geschilderd op dezelfde wijze leidde naar de collecties van onder meer het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo, het Frans Halsmuseum in Haarlem en het Rijksmuseum Amsterdam. Er zijn geen tegels van dit type bekend die zich nog in hun oorspronkelijke context bevinden.
Sommige afbeeldingen zijn ontleend aan kopergravures in de boeken die tekenaar Johan Nieuhof over zijn reis door China schreef, zoals Het gezandschap der Neêrlantsche Oost-Indische Compagnie, etc. (Amsterdam, 1665). Daarom moet deze serie tegels met Chinezen na 1665 gedateerd worden. Een deel van de tegels in Otterlo zal nog iets jonger zijn. De productieplaats van deze tegels is onbekend.
Decors van tegelbakkerij Schillemans in Utrecht, 1856-1893
Peter Sprangers
Utrecht telde in de tweede helft van de negentiende eeuw twee tegelbakkerijen, van fa. Gebr. Ravesteijn en van familie Schillemans, naast de vroegere buitenplaats Rotsenburg. Het beeld van de Utrechtse tegeldecors was tot nu vooral bepaald door de producten van Gebr. Ravesteijn. Door onderzoek naar enkele tientallen boerderijen in het afzetgebied van Schillemans, op de Noordwest-Veluwe, is zijn assortiment nu ook in kaart gebracht. Karakteristieken van de tegels en tableaus met Bijbelse voorstellingen, dieren, bloemenvazen, landschappen en ornamentdecors worden hier getoond. Bovendien leverde Schillemans veel bijzondere tegeldecors voor de neogotische katholieke kerken van de architect Alfred Tepe.
Kapstoktegels in scholen
Marten Boonstra
Veel kleuterscholen en lagere scholen uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw werden gebouwd onder architectuur van de Amsterdamse School. In de gangen bij de klaslokalen werden meestal dertig tot veertig tegels aangebracht met een eenvoudige, herkenbare voorstelling; meestal dieren, maar ook gebruiksvoorwerpen, gebouwen en bekende bloemen. Bij elke tegel was een kledinghaak bevestigd, waaraan de kinderen hun jas konden ophangen.
Dit artikel geeft een overzicht van de tot nu toe dertien verschillende tegelseries voor scholen, gemaakt door zes fabrieken.
Hans van Lemmen, Nederlandse tegelspecialist op Britse bodem
‘Ik heb de Engelsen en de Schotten hun eigen tegelcultuur laten zien’
Lejo Schenk
Tegelredacteur Lejo Schenk interviewt Hans van Lemmen (1946) en zijn vrouw Patsy. Van Lemmen, Nederlander, vestigde zich in 1967 in Groot-Brittannië en raakte hier geïnteresseerd in de Engelse industriële tegel. Zijn belangstelling verbreedde zich tot alle facetten van de tegel en bouwkeramiek. Hij verzamelde tegels privé en voor musea, maakte er tentoonstellingen mee en publiceerde erover, waaronder vele compacte inleidingen in de Shire-reeks. Als recente kroon op het werk schreef hij de wereldgeschiedenis van de tegel voor het British Museum in Londen. Ook was hij vanaf het begin een dragende kracht binnen de TACS, de Britse vereniging voor tegels en bouwkeramiek die nu 34 jaar bestaat. Hij is bijzonder geïnteresseerd in de ontwikkeling van de productietechnieken en het ontstaan van de industriële tegel. Ten slotte komen de cultuurverschillen tussen Engeland en Nederland ter sprake.
